Lomonosov Sırtı Tübitak - Kutup Ansiklopedisi

İng. Lomonosov Ridge

Lomonosov Sırtı, Arktik Okyanusu’nda yer alan bir su altı sırtıdır. Rusya Federasyonu açıklarındaki Yeni Sibirya Adaları’ndan Grönland (Danimarka) ve Kanada’nın Ellesmere Adası açıklarına kadar çapraz geçen Lomonosov Sırtı; Arktik Havzası’nı, Amerasia Havzası ve Avrasya Havzası’na ayırır. Avrasya Havzası, Orta Atlantik Sırtı’nın bir uzantısı olan Gakkel Sırtı ile ayrılan Nansen Havzası ve Amundsen Havzası’ndan oluşmaktadır. Amerasia Havzası ise Podvodnikov ve Makarov Havzaları ile Arktik Havzası’ndaki en geniş sırt olan Alfa-Mendeleyev Sırtı ile ayrılan Kanada Havzası’ndan oluşur. Havza Kanada ve Grönland açıklarından Rusya Federasyonu’na kadar uzanmaktadır.¹ Yaklaşık olarak 1500-1800 km uzunluğunda ve 60-200 km genişliğinde olan Lomonosov Sırtı, bitişik abisal düzlüklerin 3 km yukarısından yükselmektedir. Yamaçları nispeten dik, kanyonlarla kesilmiş, ince taneli çökellerle kaplıdır.² 18. yy’da yaşamış Rus bilim insanı ve şairin adını taşıyan sırt, 1948’de Rus yüksek enlem hava seferlerinin araştırmaları sırasında keşfedilmiştir. Arktik Okyanusu’nun 1954 Sovyet batimetrik haritasının yayımlanmasına kadar batılı bilim insanları tarafından bilinmemekteydi.³

Lomonosov Sırtı’nın hangi ülkeye ait olduğu konusu günümüzde de devam eden bir tartışma konusudur. Yapılan araştırmalar sonucunda elde edilen veriler ve haritalar Lomonosov Sırtı’nın ya bir denizaltı sırtı ya da doğal bir yükselme olduğunu; sırtın Rusya Federasyonu, Danimarka veya Kanada kıta sahanlığının doğal bir uzantısı olduğunu göstermektedir. Lomonosov Sırtı üzerindeki ilk detaylı jeolojik ve jeofizik çalışmalar, 1992 yılında Transarktika-1992 jeotraversindeki Rus Jeolojik Araştırması tarafından yapılmış, 2007 yılında Arktika-2007 jeotraversinde devam etmiştir. Sismik çalışmalar “Rossiya” buzkıranı ile yapılmıştır. Transarktika-1992 ve Arktika-2007 programları kapsamındaki Rus jeolojik ve jeofizik çalışmaları, Lomonosov Sırtı’nın tektonik yapısı ve Kuzeydoğu Avrasya’nın kıta kenarı ile yapısal ve genetik ilişkileri hakkında fikir vermektedir. Lomonosov Sırtı’nda ve Avrasya kıta sahanlığı ile kavşağında son yıllarda yapılan detaylı jeolojik ve jeofizik çalışmalar, sırtta 20-25 km inceltilmiş kabuk (yeniden kanalize edilmiş) ve kıta sahanlığı yapılarıyla ilişkisine dair kanıtlar ortaya konulmuştur. Orta Arktik Yükselmeler bölgesinin ve Rusya Federasyonu’nun Doğu Arktik kıta sahanlığının, ortak bir gelişme tarihi ve kıtasal kabuğun eşzamanlı bileşimsel dönüşümleri ile tek bir kıta yapıları birliği olmasının muhtemel olduğu sonucuna varılmıştır.⁴

Bruce Heezen ve Maurice Ewing 1961 tarihli yazılarında Orta Arktik Okyanusu’nun Kuzey Atlantik’ten Arktik Okyanusu’na kadar uzandığını kabul ettiklerinden beri Lomonosov Sırtı’nın aslen Avrasya kıtasal sınırından kopmuş bir kıta parçası olduğu varsayılmaktadır.⁵ Orta Arktik Okyanusu’na yapılan ilk bilimsel sondaj seferi (ACEX seferi⁶) 2004 yazının sonlarında tamamlanmıştır. ACEX, 88°K yakınında Lomonosov Sırtı’nın Avrasya kenarından uzaklaşıp alçaldıkça, bu kıta şeridinin üstündeki tortulaşmalar gözlemlenmiştir. Deniz tabanının altında 428 metre derinliğe kadar sondaj yapılmış ve son 80 milyon yıllık dünya tarihini temsil eden çökellere rastlanmıştır.⁷

Gerçekleştirilen bilimsel araştırmalar eşliğinde üç Arktik devleti Rusya Federasyonu, Kanada ve Danimarka, Lomonosov Sırtı üzerinde hak taleplerine yönelik Birleşmiş Milletler’e resmi başvurularını gerçekleştirmişlerdir.⁸ Rusya Federasyonu, 2001 yılında, Arktik kıta sahanlığını genişletmeye yönelik BM’ye başvuran ilk devlettir. Rusya Federasyonu, Lomonosov Sırtı’nın jeolojik oluşumunun Avrasya’nın doğal uzantısı olduğunu ve dolayısıyla Rusya Federasyonu’nun bir parçası olduğunu iddia etmektedir. BM’ye yapılan başvurular 2015 ve 2021 yıllarında yapılan ek çalışmalarla⁹ birlikte yenilenerek tekrarlanmıştır (CLCS, 2021). 2015 yılı yapılan başvuruda Rusya Federasyonu, Lomonosov Sırtı ve Gakkel Sırtı’nın güney ucu, denizaltıların çukuru ve Mendeleyev’in yükselişi de dahil olmak üzere yaklaşık 1,2 milyon metrekareye, 2021 yılında yapılan başvuruda ise Gakkel, Alfa, Lomonosov, Mendeleyev’in sırtlarının yanı sıra Nansen, Amundsen ve Makarov’un çukurlarıyla birlikte Arktik Okyanusu’ndaki yaklaşık 700 bin kilometrekarelik deniz alanını kendi topraklarına katmayı hedeflemiştir.1⁰ Danimarka¹¹ ve Kanada¹² ise sırasıyla 2014 ve 2019 yıllarında, Lomonosov Sırtı ile ilgili iddialarını resmiyete kavuşturmak için kıta sahanlığının genişletilmesine yönelik Komisyon’a başvurularını gerçekleştirmişlerdir. Üç devletin de başvuruları hâlâ değerlendirilme aşamasındadır.

Lomonosov Sırtı

Yazarlar