İng. Nunataks
Nunataklar örtü buzullarının yüzeyinde çıkıntı yapan dağ zirveleri ve sırtları için kullanılan Eskimo dilinde bir kelimedir.1 Buz örtülerinin yüzeyinde her tarafı buzul buzuyla çevrili olduklarından adeta bir ada gibi görünürler. Bundan dolayı izole tek nunataklar buzul adası olarak da bilinirler. Nunataklar buz örtüleri üzerinde tek zirve olarak, küme oluşturacak şekilde veya bazen bütün bir dağlık kütle olarak yükselebilirler. Bunlar genellikle köşeli ve keskin sırt ve zirve hatlarına ve dik yamaçlara sahip olan genellikle piramit görünümlü buzul alanlarına özgü yer şekilleridir. Nunataklar buzulların geri çekilmesi gibi geçmiş buzul dinamiklerinin dikey bir perspektifte incelemeye izin verirler.2 Ayrıca buz örtüleri içerisinde yüzeyleyen sınırlı ana kaya çıkıntıları oldukları için jeoloji araştırmaları için değerli yeryüzü şekilleridir.
Antarktika buz örtüsünün son birkaç milyon yıldaki incelmesi birçok nunatak üzerinde izler bırakmıştır. Nunatakların yamaçlarında depolanan sedimanlar Antarktika buz örtüsünün evrimi hakkında kayda değer karasal bilgi sağlayan unsurlardır. Katabatik rüzgarların nunatakların çevresindeki karları süpürmesi nedeniyle bazı nunatakların çevresinde mavi buz yüzeyleriyle beraber buz örtüsü ile nunatak sınırında asimetrik çukur alanlar (İng. windscoop) ortaya çıkar. Mavi buzların yüzeyinde süblimasyon yoluyla gerçekleşen kütle kaybı derinlerden daha eski buzlar ve sedimanların yüzeye çıkmasına sebep olur. Bu sedimanlar nunatakların kenarlarında mavi buz morenlerini (bkz. moren) oluşturur. Mavi buz morenleri buzulaltı jeolojisi, buzul aşındırması ve buzul dinamikleri hakkında önemli bilgiler sağladığı için Antarktika buz örtüsünün evriminin anlaşılmasında en dikkate değer karasal kayıtlardır.3
Nunataklar bitki örtüsü kolonizasyonu gibi buzul sonrası jeomorfik ve çevresel dinamikler için önemli etkilere sahiptir. Geçmiş buzullaşmalar sırasında biyoçeşitliliğe sığınak sağlamaları, böylece buzulların geri çekilmesini takiben bitki örtüsünün yeniden kolonizasyonu için öncü alanlardır.2, 4 Antarktika’daki nunataklar bazı kuş kolonileri için üreme ve yaşam alanıdır. Dağ zirvelerinin Kuvaterner buzul maksimumlarında buzullarla çevrelendiği durumlarda paleonunatak olarak adlandırılır.5 Nunataklar güncel olarak Antarktika, Grönland, Alaska, Patagonya ve arktik adalarda yaygınken, Son Buzul Çağında Kuzey Amerika ve İskandinavya’da gelişen örtü buzulu alanlarında paleonunataklar yaygındır.
