İng. Russia's Nuclear-Powered Icebreaker Fleet
Buzkıran, donmuş denizlerdeki gemilere buzları kırarak güvenli bir seyir için eşlik etmek, donmuş nehirlerde ve denizlerde kurtarma operasyonları gerçekleştirmek için tasarlanmış bir gemidir.1 Rusya Federasyonu (RF) Arktik Bölgesi’ndeki buzkıranların varlığı, bölgede RF’nun potansiyelini artırmakta, uzak mesafeleri birleştiren çok sayıda iç su yolu (Ob, Yenisey, Lena nehirleri vb.) boyunca ekonomik malların taşınmasını kolaylaştırmakta ve bölgede yaşayan yaklaşık 2,5 milyon insan için yıl boyunca ulaşım ve yaşam desteği sağlama imkanı sunmaktadır. Nükleer buzkıran filosunun ana görevleri şunlardır: Kuzey Denizi Yolu’nun su alanlarındaki gemilerin kılavuzluğu ve RF’nin donmuş limanlarına yönelik buzkıran desteğinin sağlanması; donmuş limanlarının sularında gezilebilir kanalların bakımı (örneğin, Dudinka limanı, Sabetta); RF’nin kuzey kıyısına bitişik Arktik bölgesi açık deniz alanlarının hidrometeorolojik rejimini ve mineral kaynaklarını incelemek için araştırma çalışmalarının sağlanması ve deniz buzunda acil kurtarma operasyonlarının sağlanmasıdır.2 RF Arktik bölgesi ulusal çıkarlarına dayalı ekonomik kalkınma sorunlarının çözülmesi, bölgedeki hidrokarbon ve diğer doğal kaynakların ihracatının sağlanmasında önemli rolü olan Kuzey Deniz Yolu’nungüvenilir bir şekilde işleyişini sağlamak için bölgede nükleer buzkıranlara ihtiyaç vardır. Bu sayede, Kuzey Deniz Yolu’nda yıl boyunca navigasyonun sağlanması, RF’nun Pasifik ve Atlantik okyanuslarına güvenilir erişimi, yerli ve yabancı gemilerin Avrupa ve Asya pazarlarına kargo taşımacılığıyla ticaret yapma imkânı sağlanmaktadır.
Resim: Nükleer buzkıran «Lenin», Murmansk Deniz Limanı, Murmansk, Rusya Federasyonu, 2017. (Fotoğrafı çeken: Rabia Kalfaoğlu)
Dünyadaki ilk nükleer enerjili buzkıranı «Lenin», 2 Ağustos 1956'da Leningrad kentindeki Admiralty Tersane Fabrikası’nda inşa edilmiştir.3 Tüm testlerin tamamlanmasından sonra, 3 Aralık 1959 tarihinde buzkıranın işletmeye alınması hususunda Devlet Komisyonu’ndan emir alınmıştır.3 6 Mayıs 1960'ta buzkıran Lenin, Murmansk'ın ana limanına gelmiştir. O andan itibaren çalışmalara başlamış ve otuz yıllık çalışma süresince «Lenin», yaklaşık 560.600'ü buzda olmak üzere 654.400 deniz mili kat etmiş ve 3.741 gemiye eşlik etmiştir. 1989 yılında «Lenin» buzkıranının faaliyetleri sonlandırılmıştır. 5 Mayıs 2009'da Murmansk limanına getirilen buzkıran modern bir müze olarak sergilenmeye başlamıştır. 4
10520 projesinin ana gemisi olan nükleer buzkıran «Arktik», 3 Temmuz 1971’de inşa edilmiş ve Nisan 1975 Kuzey Denizleri’nde çalışmaya başlamıştır. Gövdenin konturları 3 metre kalınlığa kadar buzları kırabilecek potansiyelde inşa edilmiştir. 17 Ağustos 1977'de dünyada ilk kez su yüzeyinde «Arktik» buzkıranı Kuzey Kutup Noktası’na ulaşmıştır. Sefer sonrası tüm mürettebata nişan ve madalya verilmiş, ayrıca buzkıranın kaptanı Yu.S. Kuchiev’e Sosyalist Emek Kahramanı unvanını verilmiştir. «Arktik» buzkıranı, Ekim Devrimi Nişanı’yla onurlandırılmıştır. 1999 yılına gelindiğinde nükleer buzkıran «Arktik», 25 yıl boyunca deniz buzunda neredeyse 1 milyon mil yol kat etmiş ve yaklaşık 3 bin gemiye liderlik etmiştir. 2008 yılına gelindiğinde ise, buzkıran hizmet dışı bırakılmıştır. 5
«Arktik» buzkıranına ek olarak, «Sibirya» (1978), «Rusya» (1985), «Sovyetler Birliği» (1989) buzkıranları inşa edilmiştir. Ancak günümüzde bu buzkıranların hepsi hizmet dışı bırakılmıştır. 3 Kasım 2016'da Sibirya nükleer buzkıranı, imha edilmek üzere gönderilen ilk nükleer buzkıran olmuştur. 1988 yılında ilk nükleer konteyner gemisi olan «Sevmorput» inşa edilmiştir. Sevmorput'un ana amacı, Arktik bölgesinin kıyı bölgelerine ve Sibirya boyunca kıtanın derinliklerine doğru çeşitli kargoların teslim edilmesidir. 1989-1990 yıllarında ise, Dudinka limanı'nda (Yenisey Nehri) çalışabilen küçük çaplı Taimyr ve Vaygach buzkıranları inşa edilmiştir. Bu tip buzkıranların inşası ve işletilmesi, 1978'de Arktik bölgesinin batı bölgesinde yıl boyunca navigasyonu mümkün kılmıştır.
Arktik bölgesinin ulaşım altyapısının en zorlu görevi yıl boyunca seyrin sağlanmasıdır. Kuzey Deniz Yolu’nda yıl boyunca seyrin sağlanmasını mümkün kılan en önemli unsur olarak buzkıran filosu gösterilmektedir. Arktik filosunun gücü açısından RF bölgedeki lider ülke konumundadır. RF’nun günümüzde çalışan beş nükleer buzkıranı bulunmaktadır. Arktika tipi nükleer buzkıranlar «Yamal» (1992) ve «50 Let Pobedy» (2007); Taimyr tipi buzkıranlar «Taimyr» (1989) ve «Vaygach» (1990); ve en son 22220 projesiyle 2020’de inşa edilen en modern Rus nükleer buzkıranı «Arktik»tir. «Arktik» nükleer buzkıranı, 24 Kasım 2020 Sabetta limanından ilk seferinden bu yana çalışmaya devam etmektedir. Kış-ilkbahar döneminde Kuzey Deniz Yolu’nda «Arktik» nükleer buzkıranı faaliyet göstermektedir. «50 Let Pobedy» ve «Yamal» nükleer buzkıranları ise Sabetta limanından Kara Deniz'in su alanı boyunca gemilerin kılavuzluğunu sağlamaktadır. Icebreaker8 sınıflı «Vaygach» ve «Taimyr» nükleer buzkıranları, buzdaki kanalların yenilenmesi için, Ob Körfezi'ndeki ve Yenisey Nehri üzerindeki Dudinka limanına giden gemilerin kılavuzluğunu gerçekleştirmektedir.7 Nükleer buzkıranların ve hizmet işletmelerinin ana limanı Murmansk'tır.
St. Petersburg'un Baltık fabrikasında, 22220 projesi dahilinde sırasıyla 2017, 2019, 2020 tarihlerinde «Arktik», «Sibirya» ve «Ural» yeni nesil nükleer buzkıranları inşa edilmiştir. 3 Aralık 2022 Rusya Federasyonu Nükleer Buzkıran Filosu gününde, yeni nükleer buzkıran ‘Ural’, Murmansk limanından yola çıkmıştır. 2023 yılı itibariyle, 22220 serisinin «Arktik», «Sibirya» ve «Ural» üç buzkıranı ve «50 Let Pobedy», «Taimyr», «Vaigach» ve «Yamal» nükleer buzkıranları Kuzey Deniz Yolu üzerinde hizmet vereceklerdir.8 Buna ek olarak, Zvezda Tersanesi’nde 10510 «Lider» projesi dahilinde Rusya Federasyonu Arktik bölgesinin doğusunda aşırı buz koşullarında tüm yıl boyunca çalışabilecek üç buzkıran inşa edilmesi planlanmıştır.9 Bu proje dahilinde 23 Nisan 2020'de, «Rusya» olarak adlandırılan baş nükleer buzkıranın inşasını yürütmek için Devlet Sözleşmesi imzalanmıştır ve çalışmaların 15 Aralık 2027 tarihinde bitmesi öngörülmektedir.10 130 MW kapasiteye kadar ve 50 m'den fazla gövde genişliğine sahip yeni «Lider» buzkıranlar, Arktik bölgesinin doğu kesiminde yıl boyunca seyrüseferin gerçekleştirilmesine yardımcı olacağı için büyük tonajlı gemilerin pilotajını mümkün kılacaktır. Kuzey Denizi Yolu boyunca buz kalınlığının dört metreyi bulduğu bölgelerde de çalışabilen bu buzkıranlar yeni tasarımları sayesinde, hem Arktik bölgesinin Barents, Peçora, Kara Deniz'deki derin su bölgelerinde hem de Sibirya nehirlerinin Yenisey ve Ob ağızlarında çalışabilecek nitelikte inşa edilmektedir.11
