İng. Islands of the Scotia Arc
İsmini 20. yüzyılın başlarında bölgeye yapılan ilk deniz seferi sırasında kullanılan bir geminin adından alan Scotia Denizi, 1 Güney Amerika ve Antarktika kıtaları arasında konumlanmaktadır (Şekil 1). Güney Amerika’nın And Dağları’nı Antarktik Yarımadası’na bağlayan ve doğuya doğru bir yay şeklinde Scotia Denizi’ni kısmen çevreleyen denizaltı dağlarının ve adaların oluşturduğu yapı ise Scotia Sırtı Adaları olarak adlandırılmaktadır.2 Güney Georgia Adası’nı (bk z. Güney Georgia Adası), Güney Sandwich Adaları’nı (bk z. Güney Sandwich Adaları) ve Güney Orkney Adaları’nı (bk z. Güney Orkney Adaları) içeren bu sırt yapısı kısmen kıtasal kabuk parçalarından ve Güney Amerika Levhası’na ait okyanusal kabuğun Sandwich Levhası’nın altına doğru yitimiyle oluşan yeni okyanusal kabuktan oluşur.2 Scotia Denizi; Batı Scotia Denizi, Orta Scotia Denizi ve Doğu Scotia Denizi olmak üzere üç bölge olarak ele alınmaktadır (Şekil 1). Batı ve Orta Scotia denizlerinin altında bulunan okyanusal levha Scotia Levhası olarak adlandırılırken, Doğu Scotia Denizi büyük ölçüde okyanusal Sandwich Levhası üzerindedir. Jeolojik veriler, Scotia Denizi’nin özellikle Batı ve Doğu Scotia deniz bölgelerinde baskın litolojinin bazaltlarca temsil edildiğini, Orta Scotia Denizi’nde ise andezit ve daha felsik karakterde olduğunu yansıtmaktadır.3 Scotia Denizi’nin kuzey ve güney kesimlerini oluşturan Kuzey Scotia ve Güney Scotia sırtlarında ise Paleozoyik ve Mezozoyik yaşlı metamorfik ve sedimanter kayaçlar raporlanmıştır.4 Scotia Levhası’nın çevresindeki daha büyük levhalar arasındaki göreceli hareketin tarihlendirilmesi Güney Georgia ve Güney Orkney Adaları’nın Mezozoyik döneminde Antarktik ve Güney Amerika levhalarının sınırında bulunduklarına işaret etmektedir.2, 4 Scotia Denizi ve Scotia sırtları günümüzdeki görünümlerine çok büyük ölçüde son 30 milyon yılda Güney Amerika ve Antarktik levhaları arasındaki kara bağlantısının bu levhaların etkileşiminden ötürü parçalanmasıyla kavuşmuşlardır.4-7 Bahsi geçen süreç, Drake Geçidi’nin açılması (bkz. Drake Geçidi) ve Antarktik Kutup Çevresi Akıntısı’nın gelişimi ile küresel iklim açısından oldukça önemli sonuçlar meydana getirmiştir.8-11
Kaynakça
1 Rudmose-Brown, R.N., Pirie, J.H.H., Mossman, R.C., 1978. The Voyage of the Scotia. Being the Record of a Voyage of Exploration in the Antarctic Seas. Australian National University Press, Canberra.
2 Storey, B.C., 2007. Islands of the Scotia Ridge, Geology of. In: Encyclopedia of Antarctic, Ed: B. Riffenburgh. Routledge, Cilt 2, s. 550-553.
3 Beniest, A., Schellart, W. P., 2020. A geological map of the Scotia Sea area constrained by bathymetry, geological data, geophysical data and seismic tomography models from the deep mantle.Earth-Science Reviews, 103391.
4 van de Lagemaat, S. H., Swart, M. L., Vaes, B., Kosters, M. E., Boschman, L. M., Burton-Johnson, A., ... van Hinsbergen, D. J., 2021. Subduction initiation in the Scotia Sea region and opening of the Drake Passage: When and why?.Earth-Science Reviews, 103551.
5 Hill, I. A., Barker, P.F., 1980. Evidence for Miocene back-arc spreading in the central Scotia Sea. Geophysical Journal International, 63(2), 427-440.
6 Lemenkova, P., 2021. Geodynamic setting of Scotia Sea and its effects on geomorphology of South Sandwich Trench, Southern Ocean.Polish Polar Research, 42(1), 1-23.
7 Riley, T. R., Burton-Johnson, A., Leat, P. T., Hogan, K. A., Halton, A. M., 2021. Geochronology and geochemistry of the South Scotia Ridge: Miocene island arc volcanism of the Scotia Sea.Global and Planetary Change, 205, 103615.
8 Lawver, L. A., Gahagan, L. M., 2003. Evolution of Cenozoic Seaways in the Circum-Antarctic Region. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 198 (1-2): 11?37.
9 Lagabrielle, Y., Goddéris, Y., Donnadieu, Y., Malavieille, J., Suarez, M., 2009. The tectonic history of Drake Passage and its possible impacts on global climate. Earth and Planetary Science Letters, 279(3-4), 197-211.
10 Cristini, L., Grosfeld, K., Butzin, M., Lohmann, G., 2012. Influence of the opening of the Drake Passage on the Cenozoic Antarctic Ice Sheet: a modeling approach. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 339, 66-73.
11 Toyos, M. H., Lamy, F., Lange, C. B., Lembke -Jene, L., Saavedra-Pellitero, M., Esper, O., Arz, H. W., 2020. Antarctic Circumpolar Current dynamics at the Pacific entrance to the Drake Passage over the past 1.3 million years. Paleoceanography and Paleoclimatology, 35(7), e2019PA003773.
GÖRSEL KAYNAKLAR
Ryan, W.B.F., Carbotte, S.M., Coplan, J.O., O’Hara, S., Melkonian, A., Arko, R., Weissel, R.A., Ferrini, V., Goodwillie, A., Nitsche, F., Bonczkowski, J., Zemsky R., 2009. Global Multi-Resolution Topography synthesis, Geochem. Geophys. Geosyst., 10, Q03014, doi:10.1029/2008GC002332.
