İng. The Svalbard Treaty
Birinci Dünya Savaşı’nın ardından yapılan barış görüşmeleri esnasında Amerika Birleşik Devletleri, Danimarka, Fransa, Hollanda, İsveç, İtalya, Japonya, Norveç ve Birleşik Krallık (Büyük Britanya, İrlanda, Hindistan ve Denizaşırı Britanya Müstemlekeleri) tarafından 9 Şubat 1920 tarihinde Paris’te imzalanan, orijinal adıyla Spitsbergen Antlaşması,1 tüm taraf devletlerin onaylamasının ardından 14 Ağustos 1925’te yürürlüğe girmiş ve Norveç tarafından hazırlanıp aynı gün yürürlüğe sokulan bir kanunla adaların daha önce Spitsbergen olarak bilinen adı Svalbard olarak değiştirilmiştir.
Günümüzde dünyanın hiçbir yerinde rastlanamayacak statüde ve tüm devletlere açık durumdaki bir antlaşmaya taraf olunarak elde edilebilen bazı özel hakların bulunduğu Svalbard Takımadaları, anlaşmanın üzerinden çok uzun bir süre geçmiş olsa da başta küresel ısınma kaynaklı değişimler olmak üzere yaşanan gelişmelerin Kuzey Kutup Bölgesi üzerindeki etkileri nedeniyle uluslararası kamuoyunun ilgi odağında olmaya devam etmektedir. Yirminci yüzyılın başlarında kömür madenciliği ile öne çıkan adalar, günümüzde modern bilim istasyonları ve taşıdığı turizm potansiyeliyle dikkat çekmektedir.
Bir asırdan fazla süredir yürürlükte olan nadir antlaşmalardan biri olan bu antlaşman ın orijinal metninde Svalbard kelimesi hiç geçmez. ‘Svalbard’, soğuk kıyıları olan topraklar, ‘Spitsbergen’ ise sivri dağlar anlamına gelmektedir. Adalar için üç yüz yıldan fazla süredir kullanılagelen ‘Spitsbergen’ yerine tarihi ‘Svalbard’ adının kullanımı Norveç’in 17 Temmuz 1925 tarihli Svalbard Kanunu ile başlamıştır. Yirminci yüzyılın başlarında Arktik bölgede yer alan Franz Josef Adaları, Jan Mayen Adası, Wrangel Adası ve Doğu Grönland gibi terra nullius (hiçbir devlete bağlı olmayan) statüde olan Svalbard Takımadaları bu antlaşma ile Norveç’in tam ve mutlak egemenliğine bırakılmıştır. Bununla birlikte adaların geliştirilmesi, barışçıl bir şekilde kullanılması ve adil bir rejimle yönetilmesi arzusu tüm taraf devletlerce antlaşmanın giriş bölümünde belirtilmiştir.
Antlaşmaya taraf olan devletlerin gemi ve vatandaşlarının 10°- 35° Doğu boylamları ile 74°- 81° Kuzey enlemleri arasında yer alan irili ufaklı tüm adalar ve bunlara bağlı kayalıklardan oluşan Svalbard Takımadaları ve karasularında balıkçılık ve avlanma haklarından eşit olarak yararlanmaları; ayrıca vatandaşlarının her ne maksatla olursa olsun adaların sularına, fiyortlarına ve limanlarına eşit erişim ve giriş özgürlüğüne ve mal mülk edinme ve oturma hakkına sahip olmaları; yerel yasa ve düzenlemelere uymak kaydıyla tüm denizcilik, endüstriyel, madencilik ve ticari faaliyetleri tam eşitlik temelinde engellenmeden sürdürebilmelerinin kararlaştırıldığı bu anlaşma ile toplanan tüm vergi ve harçların münhasıran Svalbard Adaları için kullanılabileceği ve Norveç’in adalarda herhangi bir deniz üssü kuramayacağı veya kurulmasına izin vermeyeceği, ek olarak savaşa yönelik maksatlarla kullanılabilecek herhangi bir tahkimatın kesinlikle inşa edilemeyeceği kayıt altına alınmıştır.
Kırk altı devletin taraf olduğu antlaşma, son yıllardaki girişimleriyle Türkiye Cumhuriyeti Devleti tarafından da imzalanmıştır. TBMM Dışişleri Komisyonunda 6 Ekim 2022’de kabul edilen antlaşmanın Genel Kurul’da görüşülüp kabul edilmesinin ardından onaylanması beklenmektedir.
