İng. Scientific Activities in Svalbard

Norveç’in Svalbard Antlaşması hükümlerine uygun olarak yönetimini üstlendiği bir Yüksek Arktik Takımadası olan Svalbard Takımadaları, yüzyıllar boyunca Hollanda, Rusya Federasyonu, Norveç, İsveç, İngiltere, Fransa ve diğer devletler tarafından kutup keşifleri ve kaynak tedariği için kullanılırken günümüzde bu takımadalar, araştırma ve yüksek öğrenim için giderek önemi artan bir bölge hâline gelmiştir. Dünyanın en kuzey noktasında yer alan bu takımadalar, araştırma için altyapı, lojistik ve modern olanaklar sağlamaktadır. Ayrıca, takımadalardaki bilimsel faaliyetler uzun süredir devam eden geleneklere sahiptir. Bu bağlamda, 19. yüzyıldan itibaren Takımadalar üzerinde çeşitli sistematik çalışmalar yapılmıştır. Bilim için öneminin yanı sıra; araştırma, bu takımadalarda kalıcı yerleşimlerin ve faaliyetlerin sürdürülmesi için giderek daha önemli bir araç hâline gelmiştir. Bu bölgenin konumu Kuzey Kutbu’ndaki çeşitli çalışmalar için elverişlidir. Aynı zamanda bu bölge, küresel iklim değişikliğinin ve çevresel bozulmaların bir kısmının ilk fark edildiği yer olması nedeniyle de özel bir öneme sahiptir. Günümüzde araştırma faaliyetleri her açıdan önemli bir yere sahiptir. Bununla birlikte, disiplinler arası ve uluslararası iş birliği de çok önemlidir. Svalbard, Norveç Hükümetinin ilgi odağını madencilik faaliyetlerinden bilimsel faaliyetlere kaydırmasıyla birçok açıdan bir dönüşüm sürecine girmiştir.¹ Avrupa Uzay Araştırmaları Örgütü (ESRO) ve Norveç Kutup Enstitüsü gibi kuruluşların uydu istasyonları kurması ve çeşitli araştırma faaliyetleri yürütmesi gibi gelişmeler Svalbard’ın Arktik bilim diplomasi merkezi hâline gelmesinde rol oynamıştır. Svalbard’ı kutup araştırmaları konusunda bir merkez hâline getirme düşüncesi ilk kez 2009 yılında Norveç Hükümeti tarafından yayımlanan Beyaz Kitap’ta dile getirilmiştir. Daha sonra 2016’da yayımlanan diğer Beyaz Kitap’ta Norveç Hükümetinin bölgede yapılacak araştırma faaliyetlerinde iş birliği ve koordinasyon konusunda görev alacağı ve araştırmacılara öncülük edeceği bildirilmiştir.

Norveç, Svalbard Takımadalarında öncü araştırmalar yapan bir ülkedir. 2006 yılında 133, 2010 yılında 208 ve 2014 yılında 303 Norveç FTE araştırması gerçekleştirilmiştir. Bu rakamlar, takımadalarda ve ana karada toplanan materyaller/veriler temelinde gerçekleştirilen FTE’leri kapsamaktadır. Yapılan araştırmalar, 2014 yılında Svalbard Takımadaları araştırması için yaklaşık 535 milyon Norveç Kronu (NOK) harcandığını göstermektedir. Buna ek olarak, takımadalardaki Üniversite Merkezi (UNIS), Norveç Kutup Enstitüsü, Tromsø ve Oslo üniversiteleri en önemli Norveç araştırma kurumlarıdır.

Norveç’in ardından araştırmalarda öncü ülkeler arasında Rusya Federasyonu ve Polonya gelmektedir. Kayıtlar, 2014 yılında 2010 yılına kıyasla yaklaşık yüzde 56 artışla Norveçli ve yabancı araştırmacıların bu bölgede 61.000’den fazla araştırma günü geçirdiğini göstermektedir. Aslında bu takımadalar ile ilgili araştırmalara ayrılan toplam süre çok daha fazladır. Tam veya yarı otomatik ölçüm istasyonları, bir araştırmacının yalnızca birkaç gün harcayarak, birçok yeni araştırma için materyal elde etmesini sağlayabilmektedir. 2014 yılında yaklaşık 30 ülkeden gelen araştırmacılar, bu bölgede yapılan araştırma faaliyetlerine katılmışlardır. Bu faaliyetler, Norveçlilerin toplam araştırma günlerinin yüzde 53’ünü oluşturmaktadır. Norveçlileri Ruslar ve Polonyalılar takip etmiştir. Bu üç ülke araştırma faaliyetlerinin toplamda yüzde 78’ini oluşturmaktadır. Bununla birlikte, araştırmaların çoğu Ny-Ålesund ve Longyearbyen’de yapılmıştır. Barentsburg ve Hornsund da önemli araştırma yerlerinden olup araştırmaların önemli bir kısmı araştırma gemileri üzerinde veya sahada yapılmaktadır. Longyearbyen’deki araştırmanın çoğu Norveç desteğiyle yapılırken, yabancı faaliyetler esas olarak Ny Ålesund veya Takımadaların diğer bölgelerinde yoğunlaşmıştır. Takımadalarda yerbilimleri yayınları araştırmaların büyük kısmını oluşturmaktadır. Bu bölge ile ilgili akademik yayınların sayısı her geçen gün önemli bir oranda artmaktadır. 1990’larda, her yıl toplamda yaklaşık 100 yayın yayınlanmış ve daha sonraki yıllarda yayınların sayısı 280 ile 300’e kadar artış göstermiştir. Yayınların yaklaşık yarısı ise jeobilimsel konulara odaklanmıştır. Ayrıca, son yıllarda yapılan yayınların neredeyse %30’u Norveçli araştırmacılar tarafından yapılmaktadır. Buna ek olarak, bölgedeki araştırmaların artmasındaki bir etken de yabancı öğrencilerin kutup konularına dikkat vermeye başlamasıdır.²

Takımadalar bulunan Üniversite Merkezi (UNIS), 1993 yılında Norveç’in en eski dört üniversitesi tarafından bir vakıf olarak kurulmuştur. Ayrıca UNIS, takımadalardaki öncü araştırma ve yüksek öğrenim kurumu hâline gelmiştir. Yaklaşık 115 bilimsel, teknik ve idari personel, Longyearbyen’de kalıcı olarak ikamet eden doktora öğrencileri ve doktora sonrası bursiyerler UNIS’e bağlıdır. Toplamda, UNIS personeli, öğrencileri ve aileleri, Longyearbyen nüfusunun yaklaşık %20’sini oluşturmaktadır. Personelin yaklaşık yarısı ve öğrencilerin yaklaşık %65’i ise Norveç dışından gelmektedir. Üniversite; yüksek lisans ve doktora seviyelerinde çeşitli kurslar sunmaktadır. Kurslar; Arktik jeolojisi, Arktik biyolojisi, Arktik jeofiziği ve Arktik teknolojisine odaklanmaktadır. Üniversitenin öğrenci sayısı son beş yılda önemli bir şekilde artmaktadır. Ayrıca, 40’tan fazla ülkeden üniversite merkezine bağlı 700’e yakın öğrenci bulunmaktadır. UNIS ve Norveç üniversiteleri arasındaki bir iş birliği anlaşması, UNIS kurslarının, anakarada sunulanları tamamlamasını sağlamaktadır. Norveç üniversitelerindeki öğrencilere UNIS’de tamamlanan dersler için tam akademik kredi verilmektedir. Bu düzenleme sayesinde UNIS, Norveç üniversitelerinin ortak Arktik enstitüsü olarak kabul edilmektedir. Ayrıca UNIS, kabul kriterlerini yerine getirmeleri koşuluyla, doğrudan yurt dışından gelen öğrencilere de açıktır; yabancı öğrenciler Tromsø’daki UiT’de kayıtlıdır.

İlk yıllarda öğrencilerin çoğu Norveç’ten gelmiş olsa da günümüzde Norveçli olmayan öğrenciler çoğunluktadır. Yabancı öğrencilerin çoğu İskandinav ülkelerinden gelmekte ancak İskandinav olmayan öğrencilerin oranında da artış görülmektedir. Kadın ve erkek öğrenciler yaklaşık olarak eşit oranlardadır. Öğrenciler iki haftadan altı aya kadar değişen sürelerle takımadalarda kalmaktadırlar. Kurslar ise iki haftadan iki yıla kadar sürebilmektedir. Üniversitenin amacı, öğrencilerin takımadalarda daha uzun süre kalmasını sağlamak, öğrencilerin tam bir dönem boyunca burada kalmasını teşvik etmek ve diplomalarını takımadalarda almalarını sağlamaktır.

Norveç Kutup Enstitüsü (NPI), İklim ve Çevre Bakanlığı’na bağlı bir müdürlüktür. Enstitünün faaliyetleri, kutup bölgelerindeki çevre yönetimi ihtiyaçlarına odaklanmıştır. Ayrıca bu enstitü; bilimsel bilgi üretmekte, haritalama yapmakta ve Norveç makamlarına profesyonel ve stratejik tavsiyelerde bulunmaktadır. Arktik ve Antarktika’da bulunan NPI, araştırma istasyonları işletmekte, keşif gezileri düzenlemektedir. Buna ek olarak, araştırma gemisi Kronprins Haakon’un sahibi olan NPI, Bouvetøya ve Antarktika’daki Norveç faaliyetleri için çevre otoritesidir. NPI, karasal, denizel ve atmosferik çevre izleme programlarını da yürütmektedir. Norveç anakarasındaki en büyük üniversiteler arasında yer alan Oslo Üniversitesi, UiT, Bergen Üniversitesi ve Norveç Bilim ve Teknoloji Üniversitesi, takımadalarda önemli araştırma faaliyetleri yürütmektedir. Norveç Araştırma Konseyi’nin bir şubesi olan SSF (Svalbard Science Forum), Longyearbyen’de üç daimi personel istihdam etmekte ve SSC’de (Svalbard Science Centre) ofisleri bulunmaktadır. SSF’nin görevi, takımadalardaki araştırmaları koordine etmek, araştırma iş birliğini teşvik etmek ve takımadalardaki araştırma veri tabanını yönetmektir.