İng. Thermokarst
Termokarst, permafrost süreçlerinin etkin olduğu arazilere özgü bir erozyon sürecidir.1 Termokarst yüzeye yakın en üst yer katmanında bulunan buzun erimesi sonucunda yüzeyde meydana gelen çeşitli şekil ve boyutlardaki topografik çöküntülerdir.2, 3 Bu yapılar oluşturdukları şekiller gereği karstik sahalarda ortaya çıkan uvala ve dolinlere benzerdir.4 Bu nedenle karstlaşmaya benzer olduğunu vurgulamak için ‘karst’ kelimesi eklenmiştir. Ancak bu yapılar karstik sahalarda gözlenen dolin veya uvala gibi çözülebilen ve/veya eriyebilen kayaçlar üzerinde değil, üst katmanlarda var olan toprak buzunun erimesi sonucu oluşurlar. Permofrostun yaygın olduğu Sibirya ve yüksek enlemlerde bulunan arazilerde donmuş olan zeminin yaz veya sıcak dönemlerde üst kısmının kısmı olarak erimesi ve eriyen kesimlerin kendi içerisinde meydana getirdiği torbalaşma neticesinde dolin tarzı nispeten kapalı depresyonların ortaya çıkmasına neden olur.5 Tipik termokarst yer şekilleri arasında termokarst gölleri, çökmüş pingolar, düdenler ve çukurlar bulunur.6 Bir çözünme gölü, tundra gölü veya tundra göleti olarak da adlandırılan termokarst gölü7, buz bakımından zengin permafrostun çözülmesiyle gelişen bir çukurda oluşan, genellikle sığ olan bir tatlı su kütlesini ifade eder.4 Bu göller termal olarak uygun koşulların sağlandığı dönemlerde büyüyerek genişleme eğilimi göstermektedir (Şekil 1-2). Thermokarst şekillerinin gelişimi esasen Son Buzul Maksimumu’ndan bu yana, permafrost bölgelerinde % 40’dan fazla oranda artmıştır.8, 9 Bu gelişim süreci ve artışı temelde topraktaki buzun ve/veya buzulların erimesi sonucu meydana geldiği için iklim değişikliği sonucunda ortaya çıkan küresel ısınma ile termokarst oluşumlarının daha da artacağı öngörülmektedir.10 Termoskarst oluşumları ve özellikle termokarst göl lerinin artması ile CO2 ve metan gibi permofrostda saklı bulunan bu sera gazı emisyonlarının uzun vadede, atmosfere hızla salınması nedeniyle, küresel sıcaklıkların artmasında ve sürecin hızlanmasında önemli etkilere sahip olabileceği düşünülmektedir.11, 12, 13, 14
Kaynakça
1 Pollard, W. 2018. Periglacial Processes in Glacial Environments. Past Glacial Environments, 537?564. doi:10.1016/b978-0-08-100524-8.00016-6
2 Washburn, A.L. 1980. Geocryology: A Survey of Periglacial Processes and Environments. Wiley, New York, 406 s .
3 Koster, E.A. 1994. Global Warming and periglacial Landscapes. In: Roberts, N. (Editör ), The Changing Global Environment. Blackwell, Oxford, s. 127- 149)
4 Bucksch, H. 1997. Dictionary Geotechnical Engineering. New York, Springer
5 Mackay, J.R. 1970, Disturbances to the tundra and forest tundra environment of the western Arctic: Canadian Geotechnical Journal, Cilt 7, no. 4, s . 420- 432
6 van Everdingen, R. 1998. Multi-language glossary of permafrost and related ground-ice terms: Boulder, Colorado, National Snow and Ice Data Center, s . 1-46
7 Black, R.F. 1969. Thaw depressions and thaw lakes a review. Biuletyn Peryglacjalny. 19: 131- 150
8 Osterkamp, T.E. et al. 2000. Arctic, Antarctic and Alpine Research 32, 303- 315
9 Osterkamp, T.E., 2007. Characteristics of the recent warming of permafrost in Alaska. Journal of Geophysical Research 112, http://dx.doi.org/ 10.1029/2006JF000578
10 Niu, F. vd. 2011, Characteristics of thermokarst lakes and their influence on permafrost in Qinghai-Tibet Plateau: Geomorphology, Cilt 132, no. 3, s . 222- 233
11 Schaefer, K. vd. 2011 Amount and timing of permafrost carbon release in response to climate warming. Tellus B 63, 165- 180
12 Walter A.K. vd. 2007. Methane bubbling from northern lakes: present and future contributions to the global methane budget. Philos. Trans. R. Soc. A Math. Phys. Eng. Sci. 365, 1657- 1676
13 Walter A.K. vd. 2016. Methane emissions proportional to permafrost carbon thawed in Arctic lakes since the 1950s. Nat. Geosci. 9, 679- 682
14 Walter A. K. vd. 2018. 21st-century modeled permafrost carbon emissions accelerated by abrupt thaw beneath lakes. Nat. Commun. 9, 1- 11
15 Int Zandt, M. H. vd. 2020. Roles of Thermokarst Lakes in a Warming World. Trends in Microbiology. doi:10.1016/j.tim.2020.04.002
16 Matveev, A. vd. 2018. Methane and carbon dioxide emissions from thermokarst lakes on mineral soils. Arctic Science, 1?21. doi:10.1139/as-2017-0047
