İng. Trans-Alaska Pipeline
Kısaca Alaska Petrol Boru Hattı olarak da bilinmektedir. Kuzey Alaska ABD’deki Prudhoe Körfezi petrol sahalarının 800 mil (1.300 km) güneyindeki Valdez Limanı’na (Port of Valdez) bağlayan boru hattıdır. 1968 yılında Alaska’da petrolün keşfiyle bu rezervleri piyasaya sürmek için güvenli ve verimli bir yola ihtiyaç duyulmuştur. Atlantic Richfield Şirketi, British Petroleum ve Humble Oil (Exxon Mobile’ın yan kuruluşu) buzsuz liman olan Valdez’e bağlanmak için boru hattını inşa etmeye başlamıştır.1
Bu boru hattı sistemi mühendislik alanında bir dönüm noktası sayılmıştır. 27 Mayıs 1975’te borunun ilk bölümü döşenmiştir ve Amerikan tarihinin en büyük özel sektör kaynaklı inşaat projesi olarak hayata geçirilmiştir. Son boru kaynağı Haziran 1977’de yapılmış ve hattın inşaatı 28.000 işçi tarafından 38 ayda tamamlanmıştır.2
1968’de Alaska Prudhoe koyunda petrolün bulunması ile Trans-Alaska Boru Hattı (TAPS) inşasına 1970’de başlanmıştır ve 1977’de bitirilmiştir. Hattın maliyeti o gün için yaklaşık 8 milyar dolardır. Bu planlanmış olan bütçenin 4 katı maliyeti anlamına gelmektedir. Hat 1988 yılında 2 milyon varillik günlük taşıma kapasitesine ulaşmıştır. Günümüzde ise 1 milyon varilin üzerinde günlük taşıma kapasitesine sahiptir.4 Alaska Boru Hattı, Trans-Alaska Boru Hattı veya Alyeska Boru Hattı olarak da isimlendirilmektedir. Günümüzde bu ham petrol boru hattı, Aleyska Boru Hattı Şirketi işletmesine aittir.5 Boru hattı, Alaska ekonomisinin kalbi olarak nitelendirilmektedir ve Amerika’nın petrol üretiminin %3,86’sını taşımaktadır. Dünyanın en büyük boru hattı sistemlerinden biridir. Boru hattı Prudhoe Körfezi’ndeki pompa istasyonundan başlayarak, üç sıradağ, yüzlerce nehir ve akarsu, engebeli ve düz arazileri geçtikten sonra Kuzey Amerika’nın en kuzeydeki buzsuz limanı Valdez’de sona ermektedir. Ülkenin ham petrol arzının yaklaşık %4’ü, Valdez Deniz Terminali’nden yüklenen tankerlerle piyasaya arz edilmektedir. Alaska’daki permafrost sebebiyle boru hattının yarısından fazlası yer üstünden geçmektedir.6
En yüksek üretim seviyesini 1988 yılında gerçekleştiren Prudhoe Körfezi son 25 sene içerisinde bu hedefe ulaşamamıştır. 1980’li yıllarda günde 2 milyon varil çıkarılan sahalardaki petrol, 2020 yılı itibariyle 452.000 varilin altına düşmüştür.7 Alaska petrol ve gaz üretim faaliyetlerinin ekonomik etkileri oldukça derin olsa da ABD yerel yönetimindeki üretimin yaklaşık %25’ini oluşturmaktadır ve 1988’de zirve yapan üretimde günümüze kadar vadeli bir azalış bulunmaktadır. Alaska, ABD petrol üretimindeki bölge sıralamasında ikinci sıradan altıncı sıraya düşmüştür.
Trans- Alaska Petrol Boru Hattı Tarihçesi
Ocak 1968 yılında Atlantik Richfield Şirketi (Atlantik Richfield Company- ARCO) tarafından Brooks Sıradağları’nın kuzey yamacında, Alaska’daki Prudhoe Körezi’nde ilk petrol yatağını keşfedilmiştir. Bu kuzey yamacında kiralık mülkleri olan büyük petrol şirketleri, bu alanda başka petrol yataklarını keşfetmek için çalışmalara başlamıştır. 3 Eylül 1969 tarihinde toplam 450.000 dönümlük 179 arazide arama yapmak için devlete bir teklifte bulunmuştur. Devam eden sondajlar sonrasında büyük ham petrol rezervleri ortaya çıkmış ve bu petrolün Kuzey Alaska’dan diğer eyalet pazarlarına taşınması için en düzenli sistemi belirlemek için çalışmalara başlanmıştır. Bu kapsamda planlanan doğu sahilden geçen Kuzeybatı Geçidi’ni buzkıranlarla geçmek ve Alaska ile Kanada’dan geçerek geniş çaplı bir boru hattını inşa etmek olmuştur. 10 Haziran 1969 tarihinde Kuzey Alaska’daki petrol şirketleri Alaska üzerinden geçen bir boru hattı ve nakliye yolunun inşasını kapsayan Trans-Alaska Boru Hattı Sistemi için çalışmalara başlanmıştır.8
Bununla birlikte çeşitli çevreci gruplar çevresel ve ekolojik risklere değinerek boru hattının inşasına karşı çıkmış ve Mart 1970’de iki dava açmıştır. Nisan 1970’de bölge mahkemesi 1920 tarihli Maden Kiralama Yasası’nda belirlenen petrol çıkarma genişlik sınırlaması aşıldığı için ihtiyat tedbiri kararı vermiştir. Mahkeme ayrıca Ulusal Çevre Politikası Yasası (National Environmental Policy Act- NEPA) usul ve hükümlerine uyulmadığını tespit etmiştir. Bu doğrultuda Ocak 1971 tarihinde İçişleri Bakanlığı ön çevresel etki beyanı sunmasından bir süre sonra Amerika Birleşik Devletleri Temsilciler Meclisi Sekreteri Rogers Clark Ballard Morton9 projeyi onaylama niyetlerini açıklamıştır. Bölge mahkemesi ise ihtiyatlı tedbiri kararını feshetmiş, Ulusal Çevre Politikası Yasası (NEPA) ve Maden Kiralama Yasası gerekliliklerine uygun olduğu kararını vermiştir.10 Çevreci gruplar bu karara karşı çıksa da mahkeme, İçişleri Bakanlığı’nın bölgede genişlik sınırlamasını aşan kullanıma özel izin vermiştir. Amerikan Kongresi 1973 yılında 1920 Maden Kiralama Kanunu’nu değiştirerek, boru hattı kısıtlamalarını kaldırmış ve önerilen Trans- Alaska Petrol Boru Hattı inşasına daha fazla gecikmeden başlanmıştır. Ayrıca Trans- Alaska Boru Hattı inşasının ulusal çıkarlara uygun olduğuna karar verilmiş, İçişleri Bakanlığı’nın hazırladığı çevresel etki bildirisinin NEPA ile uyumlu olduğu Kongre kararı ile onaylanmıştır. Bu yasa ile söz konusu boru hattı ile ilgili çevresel zorluklara karşı yargısal incelemeler engellenmiştir.11
Alaska Petrol Boru Hattı İnşası Zorlukları
Trans-Alaska Boru Hattı inşasında, Alaska’nın yaklaşık %85’ini kapsayan permafrost ciddi bir mühendislik problemine yol açmıştır. Bu durum ile mücadele etme girişimleri ise oldukça maliyetli olmuştur. Petrolün borulardan sorunsuzca akması için sıcaklığın 49o C sıcaklıkta tutulması gerekmektedir. Belirli bir sıcaklık seviyesinde tutulması gereken petrol boru hattının, permafrostu eriterek, geçtiği alanda herhangi bir yapıyı desteklemeyen bir bataklığa dönüşebileceği endişeleri oluşmuştur. Böyle bir durumun ise boru hattının istikrarı açısından tehdit olacağı ve eriyen permafrostun doğal dengesinin bozularak, çözülme sürecinin devamlılığı ve geriye dönülmesi mümkün olmayan bir duruma sebep olabileceği anlaşılmıştır. Bu duruma önlem olarak boru hatlarının çoğunluğunun yer altından ziyade belirli yerlerde yer üstüne inşa edilmesi, inşaat faaliyetlerinde permafrostu korumak için çakıl pedlerin kullanılması ve federal hükümet tarafından genel proje denetiminin sağlanması kararları alınmıştır. Buna ek olarak doğal çevrede yaşayan ren geyiği, dağ koyunları gibi hayvanların göç akışının bozulmaması için birleşik bariyer etkisi çözüm olarak önerilmiş ve bu hayvanların üreme ve otlama alanları için de çeşitli önlemler alınmıştır.12
Valdez Deniz Terminali
Valdez Deniz Terminali (VMT), Trans Alaska Boru Hattı Sistemi’nin güney ucunda yer almaktadır. Buzsuz bu liman 1.000 dönümlük bir arazide yer almaktadır ve 1977’de TAPS’ın faaliyete geçmesinden itibaren ham petrolün yüklendiği yerdir. Tesisin güvenliğini artırmak ve üretimin deniz taşımacılığı sistemindeki gecikmelerden etkilenmemesinin yanı sıra tankerleri yüklemek ve geçici depolama kapasitesi sağlamak amacıyla tasarlanmıştır. Bu tesis ise yaklaşık 1,4 milyar dolara mal olmuştur. Tesisin kendisine ait bir acil durum ve yangın müdahale ekibi bulunmaktadır. 14’ü hizmette olan 18 depolama tankı bulunan bu tesiste, 6.6 milyon varil ham petrol ile iki yükleme rıhtımı işletilmektedir.13
Boru hattı inşası Nisan 1974’te başlanmıştır ve Haziran 1977’de tamamlanmıştır. 20 Haziran 1977’de ilk petrol akmış ve ilk ham petrol taşıyan tanker 1 Ağustos 1977’de Valdez Deniz Terminali’ndeki rıhtımdan çekilmiştir.14 1977 yılından beri 190.000’den fazla petrol tankeri bu limandan Kaliforniya ve diğer rafinerilere gönderilmiştir.15
Alaska Petrol Boru Hattı Kazaları
30 yılı aşkın süredir faaliyette olan Alaska Petrol Boru Hattı orman yangınları, depremler ve çeşitli saldırılardan dolayı kimi zaman kapatılmak zorunda kalmıştır. Bu tür durumlara karşı boru hattı düzenli olarak denetlenmektedir ve uçaklarla gözetlenmektedir.16
15 Şubat 1978 tarihli Fairbanks yakınlarında bilinmeyen bir kişinin sabotajı sonucu hatta bir delik açarak, yaklaşık 16.000 varil petrolün dökülmesine neden olmuştur. 24 Mart 1989’da Exxon Valdez petrol sızıntısı sonucu 11 milyon galon17 petrol dökülmüştür. İşletmeden sorumlu Alyeska, yetersiz hazırlık ve müdahale sebebiyle kusurlu bulunmuş ve tazminat ödemek zorunda kalmıştır. 4 Ekim 2001 tarihinde sarhoş bir adamın silahla ateş etmesi sonucu Livengood’da boru hattı delinmiş, yaklaşık 6,143 varil petrol dökülmüştür. 3 Kasım 2002’de 7.9 büyüklüğünde Denali depremi olmuş. Petrol boru hattı denetim amaçlı 66 saat süreli kapatılmıştır. Herhangi bir hasar ve dökülme olmamıştır. 2007 yılında Fairbanks’ın güneyindeki pompa istasyonunda bir yangın meydana gelmiş ve boru hattı 3 günden fazla kapalı kalmıştır. 25 Mayıs 2010’da planlı bakım sırasında bir elektrik kesintisi yaşanmış ve depolama tankındaki petrol taşmaya başlamış yaklaşık 5.000 varil petrol tanktan taşarak, muhafaza altına almıştır. 18 Eylül 2017 yılında Valdez Limanı’nda petrol yükleme kolu testinin yürütülmesi sırasında yaşanan 400 galonluk bir petrol sızıntısı meydana gelmiş, müdahale edilmiştir.19 Son olarak 20 Nisan 2020 tarihinde Valdez Limanı’nda petrol sızıntısı olmuş ve yaklaşık 32.000 galon petrol ve petrolün karıştığı su, müdahale sonucu temizlenmiştir.20
