İng. Trans-Siberian Railway Project
Trans Sibirya Demiryolu Rusya Federasyonu sınırları içerisinde yer alan, 1891- 1916 yılları arasında inşa edilen ve 9.289 km ile dünyanın en uzun tek raylı demiryolu sistemidir.1 Rus İmparatorluğu ve Sovyetler Birliği için ekonomik, askeri ve ticari olarak önemli olmuştur.2
Demiryolu inşaatının fikri ilk olarak 1857 yılında Doğu Sibirya valisi Nikolay N. Muravyov- Amursky tarafından ortaya atılmış, Rus hükümetinde demiryolları bakanı olan Sergei Witte’nin de desteklediği bir proje olmuştur. Projenin amacı Rusya Federasyonu’nu Sibirya’daki zengin doğal kaynaklara bağlamak ve Rusya Federasyonu’nun doğusunu güçlendirmektir. Sibirya demiryolu inşası için gerçek ilk girişimler 1886 yılında III. Alexander tarafından başlatılmış ve proje birkaç bölüm halinde inşa edilmiştir.3 İmparator II. Nicholas da projeyi büyük bir ulusal mesela olarak kabul ederek tamamlanması için kişisel olarak ilgilenmiştir. Projenin inşaat çalışmaları Çelyabinsk’ten doğuya Vladivostok’tan kuzeye ve batıya olacak şekilde iki ayrı yönden başlamıştır.4
Projenin sadece devlet bütçesi ile gerçekleşmesi maliyet açısından Rus hükümetine ağır bir yük oluşturmuştur.5 Projenin gerçekleşmesi için dışarıdan birçok şirketten teklif gelmiş olsa da Rus hükümeti yabancı girişimciler yerine projeyi kamu kaynaklarıyla finanse etmeyi tercih etmiştir. 1891’den 1897’ye kadar Vladivostok ve Kharberovsk’u birbirine bağlayan kısım tamamlanmıştır. Fakat aralarında yeterli ulaşım bağlantıları olmaması merkez Rusya Federasyonu ve Uzak Doğu’daki Rusya Federasyonu eyaletleri için bir sorun haline gelmiştir. Bu sorunu giderme amaçlı 1896’da Çin ile yapılan bir anlaşma sonrası 800 millik demiryolu inşası çalışmalarına başlanmıştır. Mançurya’dan geçen bu hat, Vladivostok’a olan mesafeyi kısaltmıştır. 1897 ve 1903 yıllarında Rus hükümeti Çin Doğu Demiryolu’nu inşa etmiş, böylece Mançurya’dan Kuzey Çin’e ve Batı ve Orta Sibirya Demiryolu güzergahı tamamlanmıştır. 1904’te ise Vlodivostok’tan Çin ve Sibirya üzerinden Ural’a kadar uzanan güzergahın inşası tamamlanmıştır.6
Trans Sibirya demiryolu Rusya Federasyonu’nun Uzak Doğu ile olan sınırında stratejik olarak değerlendirilmiştir. Rusya İmparatorluğu’nu demiryolu inşasına yönelten sebeplerden biri de Çin’in Pekin’den Mançurya’ya kadar uzanan ve üç farklı şehre uzanan bir demiryolu ağı projesi planlamasıdır. Bu kapsamda Çin’in bölgede egemen bir güç olmasını sınırlandırmayı ve Rusya Federasyonu’nun hegemonyasını genişletmeyi hedeflemiştir. Bu doğrultuda Çin’in elde etmeyi amaçladığı stratejik konumu Rusya elde etmek istemiştir. Çin planladığı demiryolu projesini 1895’de, 1. Çin-Japon Savaşı’nın başlaması ve ardından ülkesinde iç karışıklıkların başlaması nedeniyle gerçekleştirememiştir.7
Ayrıca Trans Sibirya Demiryolu, Japonların bu demir yolunu güvenlik tehdidi olarak algılaması sonucu Japon-Rus Savaşı’nın ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Bu demir yolu hattı savaş sırasında askeri bakımdan stratejik bir öneme sahip olmuş ve savaş boyunca bu güzergahtan askeri mühimmatlar cephelere taşınmıştır. Bunlara ek olarak, Rus yazarlar tarafından bu tren yolu Rus-Japon Savaşı’ndaki yenilginin sebepleri arasında gösterilmiştir. Rus ekonomisinde ağır tahribat yaratmış ve 1917 Ekim Devrimi’ne yol açan unsurlardan birini oluşturmuştur.8 Günümüzde Moskova-Nakhodka arasındaki güzergâh tren ile yaklaşık sekiz gün sürmektedir.9
Demiryolunun inşası Uzak Doğu’nun sosyal ve ekonomik gelişimi için stratejik olmuştur. Demiryolu bittikten 5 yıl sonra Vladivostok limanının kargo cirosu 30 kat artmıştır ve 1913 yılında demiryolunun işlemeye başlaması ile birlikte Vladivostok kıtalararası demiryolu için deniz kapısı olmuştur. Demiryolunun Rusya Federasyonu için önemi “Rusya, sonsuza kadar Uzak Doğu’ya geldi’’ şeklinde ifade edilmiştir.10 Trans Sibirya Demiryolu hala Rusya Federasyonu karasal taşımacılık işlevinin sürdürülmesini sağlama politikalarının temelinde yer almaktadır. Günümüzde bu rotanın eksikliklerinin giderilerek, devamının sağlanması ve yeni güzergahlar eklenerek modernizasyonunun sağlanması için çalışmalar devam etmektedir. Bunlar arasında Bering Boğazı’ndan Kuzey Amerika- Rusya Federasyonu- Doğu Asya güzergahlarından geçmesi planlanan bir tüneli inşasının 2030 yılından sonrası için planlanmıştır.11 Ayrıca bu güzergaha ek olarak yıllık 23,9 milyon ton yük taşıma kapasitesine sahip, Kuzey Enlemi Demiryolu (Northern Latitudinal Railway) projesi planlanmıştır. Yamalo-Nenets Özerk Bölgesi’nde ve özerk bölgenin batı ile doğu kısımlarını birbirine bağlayan, Obskaya-Salekhard-Nadym-Novy Urengoy-Korotchaevo güzergahı boyunca 707 km uzunluğunda, yapım aşamasında olan bir demiryolu hattıdır. 2019 yılı Mart ayında onaylanmış ve 2025’te bitirilmesi planlanmaktadır.12 Bu projenin güzergahı Batı Sibirya’nın kuzeyinden, Baltık, Barents, Kara Deniz limanları ile Kuzey Deniz Yolu limanları kapsamaktadır ve böylece Rusya Federasyonu Arktik kıyısının demir ve kara yollarına giden rotayı kısaltması beklenmektedir. 2022 Kasım ayı Rusya Ulaşım Haftası Forumu’nda Rusya Federasyonu Başbakan Yardımcısı Marat Khusnullin bir süreliğine bu inşaatı askıya aldıklarını açıklamıştır.13
