İng. International Polar and Geophysical Years
Kutup koşullarında bilimsel çalışmalar sürdürmek, bilim insanlarının özverisi yanında lojistik imkân ve büyük bütçeler gerektirmektedir. Bu imkânların sağlanması kimi zaman tek bir bilim grubu ya da ülke tarafından sağlanması zor olduğundan, ülkeler tüm imkânlarını paylaşarak büyük çalışmalara imza atmaktadır. Günümüzde bu yardımlaşmanın en iyi örnekleri ISIS ve CERN deneyleri olarak verilebilir.
Kutup araştırmaları tarihinde ise bu iş birlikleri Uluslararası Kutup Yılları ile sağlanmıştır. Bu özel çalışma dönemleri, iklim ve çevre çalışmalarına veri sağlamak adına ülkelerin kutuplara ortak seferler yaptığı, veri topladığı ve paylaştığı dönemler olarak bilinmektedir. Ayrıca bu çalışmalar, günümüzde kutup çalışmalarını koordine eden ve yöneten uluslararası bilimsel konsorsiyumlarının kurulmasını da sağlamıştır.
Şu ana kadar bu çalışmalarda yaklaşık 50000 bilim meraklısının dâhil olduğu (bilim insanı, öğretmen, öğrenci vb.), 228 uluslararası projenin gerçekleştiği tahmin edilmektedir.1
Birinci Uluslararası Kutup Yılı, IPY-1: 1 Ağustos 1882-31 Ağustos 1883 arasında (bazı kaynaklar 1881-1884 olarak göstermektedir) 12 ülkenin katılımıyla gerçekleşmiştir.2 Çalışmalar çerçevesinde 13’ ü Arktik, 2’si Antarktika’da olmak üzere 15 konumda veri toplamak için seferler düzenlenmiş ve bu çalışmalara yaklaşık 700 kişi katılmıştır.
Bu çalışma dönemi Avusturyalı kâşif Carl Weyprecht tarafından önerilmiştir. We yprecht, B irinci K utup Y ılı’nı “temel meteorolojik ve jeofizik problemlerin çözümlerinin kutup bölgeleri ve yakın çevresinden toplanacak verilerle mümkün olacağını, bu verilerin de ancak koordine edilmiş bir dizi kutup seferi ile toplanabileceğini” düşünerek önermiştir. Weyprecht IPY-1 kapsamında toplanan veriler için “toplanan binlerce veri setinin sınırlı bir kullanımı olduğu, bilimsel bir değerden ziyade, Arktika’daki ekstrem koşulların doğa dinamiklerine olan etkisini gösteren sınırlı bilgiler sunduğunu” belirtmiştir. IPY-1 sonrası edinilen deneyimlerle Weyprecht “Arktik buz hakkında bilimsel verilerin elde edilmesi için hassas ekipmanlarla, belirli bir standard a sahip diğer ölçümlerle senkronize edilebilecek ve en az bir yıl sürecek ölçümler yapılması gerektiğini” belirtmiştir. Aslında bu görüş, sonraki IPY’lerin temelini atan ana görüş olmuştur.
Bu döneme ait verilere ve yayınlara http://nes.biblioline.com/scripts/login.dll ve https://www.pmel.noaa.gov/arctic-zone/ipy-1/index.htm adresinden ulaşılabilir.
İkinci Uluslararası Kutup Yılı, IPY-2: İstenilen verilerin IPY-1’ de elde edilememesi sonrasında 1927’ ye kadar ikinci bir toplu sefer planlaması yapılmamıştır. 1928’ de ise IPY-2 fikri olgunlaşmış ve IPY-1’ in de ellinci yılında yani 1932-1933 arasında 40 ülkenin katılımıyla gerçekleştirilmiştir. IPY-2’n in mottosu, sadece kutup koşullarını değil, yer kürenin genelinde (özellikle tropikal coğrafyaların) doğa dinamiklerinin anlaşılması adına Arktik ve Antarktik istasyonlarında bir takvim yılı boyunca, istasyonlar ağı üzerinden manyetik ve meteorolojik veriler toplamak olmuştur. Ancak IPY-2, dünya genelindeki ekonomik buhran nedeniyle planlanandan kısa sürmüştür.3 IPY-2’ ye ait çeşitli resimlere http://digital.scaa.sk.ca/gallery/northern/currie/en_environment.shtml, IPY-2 boyunca Kanadalı bilim insanları tarafından hazırlanan raporlara ise http://digital.scaa.sk.ca/gallery/northern/currie/en_lectures.shtml adresi üzerinden erişilebilir durumdadır.
Üçüncü Uluslararası Kutup Yılı, IPY-3: Önceki IPY’ lere ek olarak kutuplar dışındaki soğuk bölgeleri de kapsayan IPY-3, Uluslararası Jeofizik Yılı (IGY) olarak da nitelendirilmiştir ve 67 ülkeden bilim insanlarının katılımıyla 1 Temmuz 1957- 31 Aralık 1958 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. IPY-3/IGY boyunca ülkeler arasındaki bilimsel yardımlaşmanın başarılı şekilde yürütülmesi ilk önce Uluslar Arası Bilim Kurulu (ICSU) ve daha sonra da şu an Antarktika’daki tüm bilimsel çalışmaların yürütülmesinde büyük söz sahibi olan Antarktik Araştırmalar Bilimsel Komitesi’nin (SCAR) kurulmasını sağla mıştır . IPY-3/IGY boyunca 12 ülkenin Antarktika’daki üslerinde ortak jeofizik çalışmalar sürdürülmüştür.4 Bu çalışmalarda 5000 bilim insanının çalıştığı tahmin edilmektedir. Bu çalışmalardan elde edilen verilerden 1957 ile 1967 arasında 48 cilt bilimsel yayın çıkmıştır. Bu dönem içerisinde yapılan biyolojik keşifler, 1959’ daki “Uluslararası Biyoloji Yılı” fikrinin oluşmasına imkân sağlamıştır. Bu dönemde yapılan çalışmalara ve çeşitli resimlere 5, 6 adreslerinden erişilebilir.
Dördüncü Uluslararası Kutup Yılı, IPY-4, Genç yer bilim insanlarının kutup bilimlerine olan ilgisini çekmek ve kutup bölgelerinin global sistemler üzerindeki etkisinin anlaşılması adına IPY-3’ ün 50. y ılında SCAR koordinasyonunda 63 ülkenin iş birliğiyle 1 M art 2007- 1 M art 2009 tarihlerinde gerçekleştirilmiştir. IPY-4’ ün geçmiş IPY’ lerden ve IGY’ den daha kapsamlı olması planlanmıştır ve yer bilimlerine ek olarak biyoloji, ekoloji ve sosyal bilim çalışmalarını da kapsamıştır. 7 Ayrıca sosyal sorumluluk projeleri, okul seminerleri de düzenlenmiştir.8
